قانون بی‌اثر یا مماشات قضایی؟ تکرار جرائم خشن زنگ خطر امنیت
شناسه خبر: 125667 سرویس: اجتماعی
افزایش جرائم خشن و آزادی زودهنگام مجرمان خطرناک، اعتماد عمومی به سیستم قضایی را کاهش داده است. چرا قاطعیت در برخورد با محاربه طبق قانون اجرا نمی‌شود؟
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در یک روز پاییزی، سارق به‌عنف گردنبند خانم 72 سالهای را در خیابان و در روز روشن به سرقت برد. پس از وقوع حادثه، بررسی‌ها نشان داد که یکی از سارقان سابقه‌دار است و در گذشته در حین سرقت با شلیک پلیس بازداشت و در عملیات دستگیری مقاومت کرده بود. در این عملیات، سارق مورد اصابت گلوله قرار گرفت و مدت یک سال در حبس بود. او آزاد شده و جرم خشن خود را تکرار می‌کند. تحقیقات بیشتر نشان داد که این مجرمین بارها سابقه سرقت‌های مشابه و سرقت طلا دارند و در اعترافات خود به بزه انتسابی اذعان کرده‌اند.
جرائم خشن و محاربه، موضوعی که این روزها نگرانی‌های زیادی در میان مردم ایجاد کرده است، نه تنها امنیت عمومی را به خطر می‌اندازد، بلکه تکرار آن از سوی برخی مجرمین، اعتماد به دستگاه قضایی و انتظامی کشور را نیز تضعیف می‌کند. این نگرانی از آنجا ناشی می‌شود که بسیاری از مرتکبان این جرائم، با وجود تعریف صریح قانون از محاربه و مجازات‌های تعیین‌شده، به سزای اعمال خود نمی‌رسند و بعضاً پس از مدتی کوتاه، آزاد شده و بار دیگر مرتکب جرائم مشابه می‌شوند. در این گزارش، به ابعاد مختلف این مسئله پرداخته و راهکارهایی برای اصلاح آن پیشنهاد می‌شود.
محاربه در قانون مجازات اسلامی
مطابق ماده 279 قانون مجازات اسلامی، محاربه عبارت است از "کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ترساندن آنها به نحوی که موجب ناامنی در محیط شود." مجازات این جرم، بر اساس ماده 282، شامل اعدام، قطع دست و پای مخالف، تبعید یا صَلب (به‌دار آویختن) است که قاضی با توجه به شرایط پرونده، یکی از این مجازات‌ها را تعیین می‌کند.
اما علیرغم صراحت قانونی، بسیاری از پرونده‌های مربوط به جرائم خشن و محاربه با صدور احکامی سبک‌تر یا استفاده از تأسیسات ارفاقی مواجه می‌شوند. این موضوع باعث شده است که مردم احساس کنند دستگاه قضایی در مواجهه با مجرمان جرائم خشن، قاطعیت لازم را ندارد.
یکی از دلایل اصلی این امر، فشارهای بین‌المللی برای کاهش مجازات اعدام است. سازمان‌های حقوق بشری جهانی بارها جمهوری اسلامی ایران را به دلیل اجرای مجازات اعدام مورد انتقاد قرار داده‌اند. این فشارها ممکن است منجر به محافظه‌کاری برخی قضات در صدور احکام سنگین شود.
علاوه بر این، شرایط اجتماعی و فرهنگی نیز در این موضوع دخیل است. برخی قضات ممکن است تحت تأثیر محیط‌های شهری یا منطقه‌ای خاصی که در آنها فعالیت می‌کنند، تمایلی به صدور احکام سنگین نداشته باشند.
نقش دستگاه‌های انتظامی و امنیتی در ممانعت از افرایش جرائم خشن
پلیس به‌عنوان نخستین نهاد مواجه با جرائم خشن، نقش تعیین‌کننده‌ای در شناسایی و دستگیری مجرمان دارد. در سالهای اخیر، نیروی انتظامی تلاش‌های گسترده‌ای برای مبارزه با جرائم خشن انجام داده است. با این حال، بسیاری از مأموران پلیس از آزادی زودهنگام مجرمان ابراز ناامیدی کرده‌اند، چرا که آزادی این افراد، نه تنها تلاش‌های آنها را بی‌اثر می‌کند، بلکه احتمال وقوع جرائم جدید را نیز افزایش می‌دهد.
این جمله تکراری بسیاری از فرماندهان نیروی انتظامی است که بارها گفته‌اند: "ما بارها مجرمان خطرناک را دستگیر کرده‌ایم، اما مدتی بعد دوباره آنها را در خیابان دیده‌ایم که مرتکب جرائم جدید می‌شوند."
مطالبه‌گری مردمی و راهکارهای مقابله با جرائم خشن و محاربه
مردم به‌عنوان اصلی‌ترین قربانیان جرائم خشن، خواستار برخورد قاطعانه دستگاه قضایی با این مجرمان هستند. بسیاری از خانواده‌های قربانیان این جرائم، در مصاحبه‌های خود از عدم تناسب کیفر با جرم شکایت کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در یکی از پرونده‌های سرقت مسلحانه در تهران، مجرم با وجود شواهد روشن مبنی بر محاربه، تنها به حبس محکوم شد. این حکم، واکنش‌های منفی گسترده‌ای را در فضای عمومی به دنبال داشت.
در مواجهه با گسترش جرائم خشن و بروز نگرانی‌های عمومی درباره امنیت اجتماعی، نیاز به بازبینی و تقویت ساختارها و رویه‌های قضایی بیش از پیش احساس می‌شود. این موضوع، به‌ویژه در پرونده‌های مرتبط با جرائم خشن و محاربه که مستقیماً بر امنیت و اعتماد عمومی اثر می‌گذارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کارشناسان بر این باورند که با اتخاذ رویکردهای جامع و علمی می‌توان گام‌های مؤثری برای کاهش این جرائم و ارتقای عدالت اجتماعی برداشت.
یکی از نخستین گام‌ها برای مقابله با جرائم خشن، آموزش تخصصی قضات در این حوزه است. جرائم خشن و محاربه ماهیتی پیچیده و چندوجهی دارند که نیازمند درک عمیق از روانشناسی مجرمان، انگیزه‌های آنها و پیامدهای اجتماعی این جرائم است. از این رو، برگزاری دوره‌های آموزشی متمرکز بر شناخت ابعاد این جرائم و ارائه روش‌های مناسب برای صدور احکام مؤثر و بازدارنده، می‌تواند به ارتقای کیفیت عملکرد قضات کمک کند. آموزش‌های عملی و تئوریک در این زمینه نه‌تنها تضمین‌کننده اجرای عادلانه قانون است، بلکه اعتماد عمومی به سیستم قضایی را نیز تقویت می‌کند.
اطلاع‌رسانی شفاف و عمومی درباره روند رسیدگی به پرونده‌های مهم، یکی دیگر از ابزارهای ضروری برای مقابله با جرائم خشن است. جامعه‌ای که از عدالت اجرایی مطمئن باشد، همکاری بیشتری با نهادهای قضایی و انتظامی خواهد داشت. شفافیت در اطلاع‌رسانی، نه‌تنها مانع از شکل‌گیری شایعات و تردیدها می‌شود، بلکه بستری برای نظارت عمومی و افزایش اعتماد مردم به عملکرد دستگاه قضایی فراهم می‌آورد. انتشار جزئیات پرونده‌های مهم با رعایت اصول حقوقی و اخلاقی، می‌تواند ابزاری برای نمایش عزم قوه قضاییه در برخورد با مجرمان خطرناک باشد.
همچنین؛ در دنیای امروز استفاده از فناوری‌های نوین در فرآیندهای قضایی و انتظامی امری اجتناب‌ناپذیر است. گسترش بانک‌های اطلاعاتی، ازجمله بانک ژنتیک، اثرانگشت و دیگر پایگاه‌های داده، نقش کلیدی در تسهیل شناسایی و تعقیب مجرمان ایفا می‌کند. این ابزارها، امکان تحلیل سریع و دقیق داده‌ها را فراهم کرده و روند رسیدگی به پرونده‌ها را تسریع می‌کنند. در بسیاری از کشورها، این بانک‌های اطلاعاتی به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارها در پیشگیری و مقابله با جرائم شناخته می‌شوند و سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند امنیت اجتماعی را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم مقابله با جرائم خشن، بازنگری در قوانین مرتبط با تأسیسات ارفاقی مانند آزادی مشروط، تعلیق مجازات و کاهش دوران حبس است. در مواردی که این تأسیسات به‌درستی طراحی یا اجرا نشده‌اند، مجرمان خطرناک ممکن است از آنها سوءاستفاده کرده و امنیت جامعه را به خطر بیندازند. اصلاح این قوانین با توجه به نوع جرم، سابقه مجرم و میزان خطر او برای جامعه، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر در جلوگیری از بازگشت مجدد مجرمان به چرخه جنایت عمل کند.
جرائم خشن و محاربه، مسائلی چندبُعدی هستند که مستلزم همکاری نزدیک میان دستگاه‌های انتظامی، قضایی و امنیتی است. نبود هماهنگی کافی میان این نهادها می‌تواند به کاهش اثربخشی در برخورد با مجرمان منجر شود. ایجاد سازوکارهای مشترک برای تبادل اطلاعات، بهبود فرآیندهای دستگیری و بازجویی، و افزایش همکاری میان نهادها، ازجمله اقدامات ضروری در این حوزه است. این هماهنگی، سرعت و دقت در رسیدگی به پرونده‌ها را افزایش داده و زمینه را برای برخورد قاطع‌تر با مجرمان فراهم می‌کند.
عدم تناسب کیفر با جرم محاربه
مغز سخن آنکه؛ مقابله با جرائم خشن و محاربه، مستلزم رویکردی جامع و همه‌جانبه است که تمام ابعاد قضایی، انتظامی و اجتماعی را در بر گیرد. آموزش قضات، افزایش شفافیت، تقویت بانک‌های اطلاعاتی، اصلاح قوانین و بهبود هماهنگی میان نهادها، ازجمله راهکارهایی است که می‌توانند در این زمینه تأثیرگذار باشند. با اجرای این راهکارها، می‌توان نه‌تنها امنیت اجتماعی را افزایش داد، بلکه اعتماد عمومی به سیستم قضایی و عدالت اجتماعی را نیز تقویت کرد.
همچنین باید تأکید کرد؛ عدم تناسب کیفر با جرم محاربه، علاوه بر تهدید امنیت عمومی، موجب کاهش اعتماد مردم به دستگاه قضایی و انتظامی کشور شده است. قاطعیت در برخورد با این مجرمان و اجرای صحیح قوانین موجود، نه تنها می‌تواند بازدارندگی لازم را ایجاد کند، بلکه پیام روشنی به جامعه و مجرمان خواهد داد: امنیت عمومی خط قرمز دستگاه‌های قضایی و انتظامی است و هیچ‌گونه مماشاتی در این زمینه پذیرفته نخواهد شد.