آژانس ادبی ترکیه در بازار نشر ایران دنبال چه می‌گردد؟
شناسه خبر: 129354 سرویس: فرهنگی
حضور یک آژانس ادبی ترکیه در برگزاری فلوشیپ ادبی تهران به عنوان همکار حاشیه‌ساز شده است. حاشیه‌هایی که به وابستگی این آژانس به دولت ترکیه و حضور رقیب در بازار ایران تاکید دارد، مسئولان اما می‌گویند این همکاری تنها در بعد اطلاع‌رسانی و تبلیغ است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اواسط بهمن ماه سال 1402 بود که زمزمه‌های ایجاد مقدماتی برای برگزاری نخستین فلوشیپ ادبی تهران مطرح شد و نهایتا این مقدمات منجر به برگزاری مراسمی سه روزه با عنوان «رویداد نشر ایران» در حاشیه سی و پنجمین نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت 1403 شد. رویدادی که به باور بسیاری از فعالان نشر ایران در حوزه بین‌الملل بیشتر موجب آبروریزی برای نشر ایران شد و هیچ دستاوردی نداشت.
در شرایطی که نشر ایران به ویژه در حوزه کودک و نوجوان برای ورود به بازار نشر منطقه و فراتر از آن ظرفیتی قابل توجه داشته و دارد. در سال‌های اخیر این کشورهای همسایه بودند که گوی رقابت را از ایران در این زمینه ربوده‌اند.برای نمونه در ترکیه، فلوشیپ ناشران استانبول از سال 2016 با هدف حمایت از ناشران و آژانسهای ادبی با حضور9 کشور آغاز به کار کرد. در سال‌های اخیر، این رویداد به سرعت رشد کرده و دهمین دوره آن از 25 تا 27 فوریه 2025 (7 تا 9 اسفند 1403) در کتابخانه رمی استانبول برگزار شد.
هدف اصلی فلوشیپ ناشران استانبول، ایجاد بستر مناسب برای ناشران و آژانسهای ادبی است تا بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و فرصت‌های همکاری جدیدی را کشف کنند. این رویداد به شرکت‌کنندگان این امکان را می‌دهد که با ناشران و نویسندگان جدید آشنا شوند و به تبادل رایت و قراردادهای نشر بپردازند.
از ایران نیز چند سالی است که ناشران و آژانسهای ادبی ایرانی مهمان فلوشیپ ادبی استانبول می‌شوند و در آن حضور فعالی دارند، نمایندگانی از گرنت ایران نیز در این رویداد در سال‌های اخیر حضور داشته‌اند. حضوری که ایرانی‌ها را نیز به ضرورت برگزاری فلوشیپ ادبی در تهران متوجه کرد.
حالا پس از حضور ایرانی‌ها در دهمین دوره فلوشیپ ادبی استانبول، قرار است نخستین فلوشیپ ادبی تهران در اردیبهشت ماه در حاشیه نمایشگاه کتاب تهران برگزار شود، اتفاقی قابل توجه و مهم که نیازمند همکاری همه بخش‌های فعال در حوزه نشر ایران است و فارغ از همه اختلاف نظرها درباره چگونگی ورود ایران به بازارهای جهانی نشر، نباید این نکته را از نظر دور داشت که حرکت به سمت برگزاری فلوشیپ ادبی در تهران با توجه به ظرفیت‌های نشر ایران به ویژه در حوزه کودک و نوجوان اقدامی قابل توجه و شایسته حمایت و تقدیر است.
بر اساس فراخوان‌های منتشر شده، نخستین فلوشیپ ادبی تهران پس از سال‌ها برگزاری و فعالیت ایران در طرح گرنت(حمایت از ترجمه و انتشار کتاب‌هاب ایرانی) از 22 تا 25 اردیبهشت 1404 (12تا 15 می 2025) همزمان با سی و ششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار می‌شود و در نخستین دوره خود بر ادبیات و تصویرگری کودک و نوجوان تمرکز دارد.
در سایت این رویداد که اخیرا طراحی شده آمده است: «هدف ما ایجاد ارتباط میان ناشران و کارگزاران ادبی از سراسر جهان و فراهم کردن فرصتی برای آشنایی با بازار نشر کتاب کودک و نوجوان ایران است.»
مقدمات برپایی نخستین فلوشیپ ادبی تهران اسفند ماه سال گذشته با حضور ایوب دهقانکار و علیرضا نوریزاده سرپرست اداره مجامع و تشکل‌های فرهنگی وزارت ارشاد در فلوشیپ ترکیه انجام شده است.
معاونت فرهنگی وزارت ارشاد امور اجرایی برگزاری فلوشیپ ادبی تهران را در داخل ایران به انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان واگذار کرده است، هم‌چنین آژانس ادبی اینتروتمای ترکیه که مسئول برگزاری فلوشیپ ادبی استانبول را برعهده دارد، از همکاران برگزاری این فلوشیپ ادبی است.موضوعی که در روزهای اخیر انتقاداتی را در میان جامعه نشر برانگیخته است.
آژانس ادبی اینتروتما از نزدیکان به اردوغان
آژانس ادبی اینتروتما از بزرگترین آژانسهای ادبی ترکیه است که پیشتر با نام اقدم فعالیت می‌کرد و توسط یکی از فعالان نزدیک به دولت ترکیه به نام محمدآگیراکا بنیان‌گذاری شده است. اینتروتما برگزاری فلوشیپ ادبی استانبول، برگزاری فلوشیپ ادبی در قزاقستان را نیز بر عهده داشت. آگیراکا از کارمندان وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه بود و پس از استعفا، 9 سال پیش اقدام به تاسیس آژانس ادبی اقدم کرد.
این آژانس ادبی تاکنون رایت 34 عنوان کتاب ناشران ترک را به ناشران و آژانسهای ادبی جهان فروخته است که عمده این آثار در حوزه کودک و نوجوان و به کشورهای عربی منطقه بوده است. رقیب اصلی آژانس ادبی اینتروتما انتشارات و آژانس ادبی کلام در ترکیه است که عمدتاً بر کتاب‌های حوزه سکولار فعالیت دارد. اما اینتروتما جبهه فرهنگی مذهبی ترکیه را نمایندگی می‌کند و از نظر سیاسی به دولت فعلی ترکیه وابسته است. فعالیت این آژانس در کشورهای منطقه بیشتر متمرکز بر اشاعه فرهنگ ترکیه از طریق نشر است.
آژانس ادبی ترک در بازار نشر ایران چه می‌خواهد؟
عمده نگرانی‌های ایجاد شده پیرامون همکاری این آژانس ادبی برای برگزاری فلوشیپ ادبی تهران متوجه استفاده‌ای است که این آژانس ادبی و برگزارکننده فلوشیپ ادبی استانبول به عنوان رقیب اصلی بازار نشر ایران در منطقه از این فرصت می‌تواند داشته باشد.
فرصت همکاری این آژانس ادبی با فلوشیپ ادبی تهران در حاشیه برگزاری فلوشیپ ادبی استانبول و در مهمانی شامی که این آژانس برای ناشران ایرانی حاضر در این فلوشیپ در اسفند ماه تدارک دیده بود، پیش آمده است.
به گفته برخی از فعالان بازار نشر ایران در محیط بین‌الملل محمد آگیراکا مدیر این آژانس مدعی شده است که در قبال همکاری با ایران برای برگزاری فلوشیپ ادبی تهران قرار نیست پولی دریافت کنند، تنها قرار است حق کمیسیونی از فروش رایت ایرانی‌ها به ناشران خارجی به آنها برسد. اما این تنها ظاهر ماجراست، برخی از فعالان بازار نشر بین‌الملل از پشت پرده این حضور و استفاده‌ای که رقیب می‌تواند از فرصت ایجاد شده داشته باشد، ابراز نگرانی کرده‌اند و برخی دیگر یکه‌تازی ترک‌ها برای سال‌های آینده در این بازار را موجب نگرانی دانسته و این سوال را مطرح کرده‌اند که اساساً چرا رقیب ما در کشور همسایه باید برای برگزاری موفق یک رویداد مشابه در کشور ما تلاش کند؟ آژانس اینتروتما چه منفعتی دارد؟ آیا سرمایه‌ای آورده است؟ آیا منفعت مالی دارد؟ یا بحث منفعت معنوی و جانبی مطرح است؟ وقتی در ایران چند آژانس ادبی داریم که با کمک آنها می‌توان به برگزاری فلوشیپ ادبی پرداخت، چرا باید به رقیب اعتماد کرد؟ کما اینکه اطلاعات خبرنگار تسنیم حاکی از این است که آژانس اینتروتما برای دعوت از ناشران و آژانسهای ادبی مطرح به سراغ آژانسهای ادبی فعال ایرانی رفته است.
حضور آژانس ادبی ترک در برگزاری فلوشیپ فرصت است یا تهدید؟
انتقادات به حضور آژانس ادبی اینتروتما در حالی است که برخی از فعالان بازار نشر بین‌الملل نیز آن را فرصتی برای نشر ایران می‌دانند و معتقدند گه این حضور اگر به درستی مدیریت شود می‌تواند مانع از فرصت سوزی‌های دوباره و استفاده از تجربه کشورهای مشابه در این زمینه شود. حتی استفاده از تجربیات و اعتبار این آژانس در محیط بین‌الملل را به نفع برگزاری فلوشیپ تهران دانسته‌اند.
اما عمده انتقادات به حضور این آژانس ادبی عمدتا متوجه اختیاراتی است که این آژانس می‌تواند در برگزاری این فلوشیپ عهده‌دار باشد، موضوعی که علیرضا نوریزاده سرپرست اداره مجامع و تشکل‌های فرهنگی وزارت ارشاد که عهده‌دار اصلی در ماجرای فلوشیپ است، آن را تکذیب کرده و می‌گوید: جای خالی فلوشیپ ادبی تهران از سال‌ها پیش در حوزه نشر بین‌الملل ایران حس می‌شد، به ویژه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان که یک مزیت رقابتی نیز دارد، برگزاری فلوشیپ ادبی تهران به معرفی ادبیات ایران و نویسندگان ایرانی به بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای کمک شایان توجهی می‌کند و ما می‌توانیم آینده موفقی در این زمینه متصور شویم.
وی با بیان این مطلب که برگزاری فلوشیپ ادبی تهران مورد وفاق همه دولت‌ها در سال‌های گذشته بوده است، ادامه می‌دهد: مقدمات برگزاری فلوشیپ ادبی با برگزای رویداد نشر ایران در نمایشگاه سال گذشته دنبال شد، امسال با ساز و کاری که از ابتدای حضور دولت جدید ایجاد شد و بحث تقویت دیپلماسی فرهنگی که از کلان برنامه‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به شمار می‌رود، به این نتیجه رسیدیم که اگر بخواهیم از دیپلماسی فرهنگی و تقویت آن سخن بگوییم، باید در حیطه کتاب باشد. یکی از این گونه کارها برگزاری طرح گرنت بود که در سال‌های گذشته 600 کتاب مورد حمایت واقع شد و به سرانجام رسید، موضوع بعدی برگزاری کارگاه‌های ترجمه و پرورش مترجمانی است که بتوانند سفیران ادبیات ایران باشند. این موضوع نیز به زودی شروع خواهد شد.
نوریزاده تصریح می‌کند: اما یکی از مهمترین برنامه‌ها ما حضور قدرتمند‌تر در نمایشگاه‌های کتاب خارجی و بازار نشر بین‌الملل است. اکنون فلوشیپ‌های ادبی در بسیاری از کشورهای منطقه برگزار می‌شود و ما نیز باید بسیار پیشتر از این، وارد این حیطه می‌شدیم. ما برای شروع به سراغ ادبیات کودک و نوجوان رفتیم که حرفی برای گفتن داریم.
وی در پاسخ به چگونگی همکاری با آژانس ادبی اینتروتما و اینکه چه شد برای برگزاری به سراغ این آژانس ادبی رفته‌اید نیز اضافه می‌کند: ما با آژانس‌ها و گروه‌های فعال مختلفی از کشورهای دیگر مذاکره کردیم که برای برگزاری فلوشیپ ادبی با ما همکاری کنند.این همکاری نیز در اطلاع‌رسانی و تبلیغات و استفاده از داده‌های آنها بوده است.
تصمیم‌گیری درباره مهمانان فلوشیپ تهران در اختیار کیست؟
نوریزاده ادامه می‌دهد: برای شروع ما سامانه و سایتی تحت عنوان تهران فلوشیپ طراحی کردیم که همه ثبت نام‌ها از اقصی نقاط دنیا از ناشران داخلی و خارجی برای حضور در فلوشیپ در آن انجام شود و بعد درباره حضور افراد تصمیم بگیریم. تصمیم‌گیری درباره اینکه چه افراد داخلی یا خارجی در فلوشیپ حضور داشته باشند و چه نوع حمایتی از آنها شود، بر عهده تصمیم کارگروهی است که به زودی در تهران تشکیل می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به حیطه تخصصی ادبیات کودک و نوجوان، ما از انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان خواستیم که آموزش ناشران ایرانی، اطلاع‌رسانی و آماده‌سازی داخلی‌ها برای حضور در فلوشیپ و نحوه چانه زنی و قرارداد بستن را بر عهده بگیرند. آنها نیز از انجمن‌ها، تشکل‌ها و آژانسهای ادبی داخلی درخواست همکاری کردند.
قرار است اینتروتما داده‌های خود را در اختیار ایرانی‌ها قرار دهد
به گفته نوریزاده در بعد بین‌الملل نیز از آژانس اینتروتما که ده سال است فلوشیپ ادبی ترکیه را برگزار می‌کند، کمک گرفته شده است تا در اطلاع‌رسانی و تبلیغات همکاری کنند و دیتابیس خود را در اختیار ایرانی‌ها قرار دهد.
دعوت رسمی از ناشران خارجی را خود ایرانی‌ها انجام دادند
وی تاکید می‌کند: وزارت ارشاد نه قرار است وجهی در اختیار این آژانس قرار دهد و نه قراردادی در راستای این همکاری امضا کرده است. تنها بر اساس ارتباطاتی که با وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه داشتیم، قرار شده است که فضای تبلیغاتی و اطلاعاتی که از ناشران خارجی دارند را در اختیار ما قرار دهند. حتی نامه‌نگاری‌های ایمیلی را نیز ما خود انجام داده‌ایم. تنها اطلاعات ناشران و فعالان بازار نشر بین‌الملل را که در تجربه 10 ساله فلوشیپ استانبول حاصل شده بود، از آنها گرفتیم.
نوریزاده: ما تعیین می‌کنیم چه ناشری در فلوشیپ تهران حاضر شود نه ترک‌ها
سرپرست اداره مجامع و تشکل‌های فرهنگی در پاسخ به اینکه گفته می‌شود، آژانس ادبی اینتروتما طبق توافقات اولیه قرار شده است، انتخاب و دعوت از ناشران خارجی را عهده‌دار شود و آنها هستند که تعیین می‌کنند، چه ناشری به ایران بیاید و چه ناشری نیاید؟ می‌گوید: اصلا چنین نیست، ثبت‌نام‌ها همه از طریق سایت فلوشیپ انجام می‌شود و این ما هستیم که تعیین می‌کنیم چه ناشر ایرانی و چه ناشر خارجی در فلوشیپ تهران حضور پیدا می‌کند.
نوریزاده در خصوص نگرانی‌هایی که در زمینه یکه‌تازی ترک‌ها در بازار نشر بین‌الملل به واسطه این حضور می‌توانند داشته باشند، نیز می‌گوید: این بازار در فلوشیپ ترکیه نیز برای آنها فراهم بوده است،در ایران ناشران ما بیشتر به دنبال فروش رایت هستند تا خرید رایت بنابراین فرصت چندانی برای آنها ایجاد نمی‌شود. در ثانی این آژانس اختیاری در فلوشیپ ندارد که بخواهد از آن استفاده کند.
وی با بیان این مطلب که ما از آژانسهای ادبی ایرانی انتظار داریم که برای برگزاری فلوشیپ ادبی تهران وارد این کارزار شوند، می‌گوید: وقتی یک حرکت تازه می‌خواهد ایجاد شود، موافقان و مخالفانی پدید می‌آیند، این طبیعی است، تلاش ما این است که فلوشیپ ادبی تهران به حرفه‌ای‌ترین شکل ممکن برگزار کنیم. در همین ترکیه، وزارت فرهنگ و گردشگری با سرمایه 100 هزار دلاری، آژانس اینتروتما با سرمایه 100هزار دلاری و بخش‌های خصوصی نیز هر یک با سرمایه‌گذاری قابل توجه برای برگزاری فلوشیپ تلاش می‌کنند. ما در ایران نیز انتظار داریم بخش خصوصی به کمک بخش دولتی بیاید، نه اینکه بخش خصوصی در این موارد نیز انتظار حمایت مالی از دولت داشته باشد.
پیگیری‌های خبرنگار تسنیم نشان می‌دهد اگرچه آژانس ادبی اینتروتما با وزرات فرهنگ قراردادی امضا نکرده است، اما این قرارداد بین این آژانس و انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان به امضا رسیده است.
رونق: طبق قرارداد اینتروتما تنها وظیفه تبلیغ و اطلاع‌رسانی دارد
مریم رونق مدیر آژانس ادبی صبا که بازوی اجرایی انجمن در بعد نشر بین‌الملل محسوب می‌شود در این زمینه به خبرنگار تسنیم می گوید: طبق قراردادی که بین انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان و آژانس اینتروتما امضا شده است، این آژانس ادبی قرار است فلوشیپ را بین ناشران خارجی و ناشرانی که به واسطه برگزاری فلوشیپ ادبی استانبول با آنها ارتباط دارد، معرفی و تبلیغ کند، در مقابل در سایت فلوشیپ تهران لوگوی این آژانس به عنوان همکار درج شود.
درصدی از قرارداد ناشران وآژانس‌های ایرانی به اینتروتما پرداخت نمی‌شود
وی ادامه داد: هیچ هزینه مادی قرار نیست به آژانس اینتروتما پرداخت شود و اینگونه نیز نیست که از قراردادهای آژانسهای ادبی ایرانی با ناشران و آژانسهای ادبی خارجی درصدی به آنها برسد.
رونق: عمده ثبت‌نام‌ها در فلوشی تهران بر پایه ارتباطات ناشران داخلی بوده است
رونق درباره تصمیم‌گیری درباره حضور ناشران خارجی و داخلی نیز گفت: ثبت‌نام‌ها به صورت داخلی انجام می‌شود و قرار است کارگروهی متشکل از کارشناسان داخلی درباره نحوه حمایت و حضور ناشران خارجی نیز تصمیم‌گیری کند.کما اینکه عمده ثبت‌نام‌های انجام شده فعلی از ناشران خارجی نیز در قبال رایزنی‌ها و ارتباطاتی بوده که خود ما ایرانی‌ها با بازارهای نشر جهان داشتیم.
با همه این تفاسیر این پرسش ایجاد می‌شود که پس آژانس ادبی ترک در ایران به دنبال چیست؟ شواهد و قرائن نشان می‌دهد که طبق توافقات اولیه و قرارداد موجود، آنها قرار است اطلاع‌رسانی و تبلیغ را عهده‌دار شوند و دیتابیس خود را در اختیار قرار دهند، اما در دنیای امروز نشر و در عرصه رقابت تنگاتنگ کشورهای منطقه برای تصاحب بازارها چنین چیزی چه اندازه ممکن است؟
آیا آژانسهای ادبی به کمک دولت نمی‌آیند؟
از سوی دیگر با وجود اینکه دست ایران درحوزه آژانسهای ادبی و ارتباط با بازارهای جهانی نشر نسبت به دیگر کشورها از جمله ترک‌ها خالی‌تر است، آیا این ظرفیت در همین تعداد اندک آژانسهای ادبی ما موجود نیست که دست یاری را به سمت داخلی‌ها دراز کنیم؟ به نظر می‌رسد که آژانسهای ادبی نیز در این زمینه با دولت چندان همسو نیستند، به گفته مدیران وزارت ارشاد، آژانسهای داخلی به واسطه طبیعت فعالیت خود برای حضور و فعالیت در اینگونه همکاری‌ها منفعت مالی را اولویت قرار داده و باز هم به حمایت‌های مالی چشم دارند، در حالی که برگزاری چنین رویدادهایی فرصتی بی‌نظیر برای آژانسهای ادبی به شمار می‌رود. آژانس‌هایی که در سال‌های اخیر تلاش کردند راهی هر چند باریک از ادبیات ایران به بازارهای جهانی باز کنند.
احمد ذوعلم مدیر آژانس ادبی دایره مینا از جمله فعالان بازار نشر ایران در حوزه بین‌المالل است. ذوعلم با ابراز تعجب از سپردن برگزاری این رویداد به بزرگترین آژانس ادبی ترکیه به تسنیم می‌گوید: باید بپرسیم چه ضرورتی دارد که برگزاری فلوشیپ تهران را به جدی‌ترین رقیب فرهنگی‌مان در منطقه بسپاریم؟ در سایت رویداد، لوگوی وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان برگزارکننده اصلی در پایین صفحه قرار گرفته، در حالی که لوگوی آژانس ادبی اینتروتمای ترکیه در بالای فهرست حامیان دیده می‌شود. فارغ از میزان اختیارات این آژانس، دادن چنین جایگاهی به یک آژانس غیرایرانی در چنین رویداد مهمی جای تأمل جدی دارد.
این فعال حوزه نشر ادامه می‌دهد: باید دید آژانس اینتروتما چه منافعی از این مشارکت دارد؟ آیا عواید خاصی از برگزاری این رویداد دارد؟ آیا توانمندی ویژه‌ای دارد که فعالان نشر ایران فاقد آن هستند؟ آیا اساساً از ناشران و آژانسهای ایرانی برای مشارکت در برگزاری این رویداد دعوت شده است؟
ذوعلم با اشاره به جایگاه این آژانس در ترکیه تأکید می‌کند: اینتروتما یک آژانس دولتی شناخته شده در ترکیه است که تقریباً تمام رویدادهای بین‌المللی کتاب این کشور را مدیریت می‌کند. چه مصلحتی باعث شده مهمترین رویداد فرهنگی حوزه نشرمان را به رقیب بسپاریم؟ این مانند آن است که ترکیه برگزاری رویدادی در خاک خود را به خانه کتاب و ادبیات ایران واگذار کند.
مدیر آژانس دایره مینا با اشاره به ظرفیت‌های داخلی گفت: ده‌ها ناشر و آژانس ادبی ایرانی سال‌هاست با اکوسیستم‌های نشر جهانی ارتباط حرفه‌ای دارند. آیا استفاده از این ظرفیت‌ها دشوار است؟ آیا شایسته است یک آژانس از کشور رقیب، واسطه ارتباط ما با ناشران خارجی شود؟ این تصمیم نه‌تنها منطقی نیست، بلکه می‌تواند تبعات فرهنگی نامطلوبی داشته باشد.
سی و چهار روز دیگر نخستین فلوشیپ ادبی تهران در ایران برگزار می‌شود، در حاشیه نمایشگاهی که حالا سوت و کوری بخش بین‌الملل آن بدجور در ذوق می‌زند، به نظر می‌کسد همین موضوع موجب شده تا همکاری با آژانس اینتروتما برای باز کردن پای ناشران و آژانسهای ادبی مطرح به ایران پذیرفته شود، موضوعی که به نظر می‌رسد می‌تواند یک فرصت باشد، اگر با آن ساده‌انگارانه برخورد نکنیم.